იესო ქრისტეს ღვთაებრიობის შესახებ იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადების წიგნის მიხედვით

ჩვენს წინა სტატიაში, ქრისტეს ღვთაებრიობის შესახებ – „იმის შესახებ, რომ ქრისტე არ არის მთავარანგელოზი მიქაელი“ [1], წმინდა წერილისა და გადმოცემის საფუძველზე ვაჩვენეთ, რომ ქრისტე ანგელოზთა ბუნებაზე აღმატებულია და თავისი მამის ტოლია ღვთაებრიობით; ის არის „ყოვლისმპყრობელი“ (გამოცხ. 1, 8), როგორც მისი მამა (გამოცხ. 19, 15). ამიტომ, ქრისტეს, როგორც ღმერთს ანგელოზები ეთაყვანებიან (ებრ. 1, 6). ქრისტე რომ „მეფეთა მეფეა და უფალთა უფალი“ გამოცხადების წიგნიც მოწმობს (გამოცხ. 19, 15-16). ძველ აღთქმაში ამ წოდებით, უფრო ზუსტად კი ღვთაებრივი თვისებით, მხოლოდ ისრაელის ღმერთი ხასიათდება (რჯლ. 10, 17; ფსალ. 135, 2-3), რაც ძის ღვთაებრიობას პირდაპირ მოწმობს.

თუ გამოცხადების წიგნს ყურადღებით წავიკითხავთ და მასში ქრისტეს მიმართებაში გამოყენებულ ტერმინ „კრავს“ (τό ἀρνί) გამოვიკვლევთ, ქრისტეს ღვთაებრიობასა და მის მამასთან თანაბრობაში დავრწმუნდებით. კრავი „ტახტსა, ოთხ ცხოველსა და უხუცესთა შორის“ (გამოცხ. 5, 6) დგას. ეს უნდა გავიგოთ ისე, რომ კრავი ტახტის შუაში, ანუ თავად ტახტზე, ღმერთთან ახლოს დგას (გამოცხ. 3, 21 – „მძლეველს გვერდით მოვისვამ ჩემს ტახტზე, როგორც თავად ვძლიე და ჩემს მამასთან დავჯექი მის ტახტზე“). ანუ ძეს ტახტზე დასმის ძალაუფლება აქვს. ესე იგი, ქრისტე, იგივე კრავი, მამასთან ერთად მეფობს და მას ისეთივე თაყვანისცემა შეშვენის, როგორც მამას. ამას კრავის ატრიბუტებიც მიგვითითებს. გამოცხადების წიგნის „შვიდი რქა“ ძალაუფლების სისავსეს აღნიშნავს (აღმოსავლეთში ციფრი „შვიდი“ სისავის სიმბოლოა); ძველ აღთქმაში რქა ან რქები ძალისა და ძალაუფლებისა (რიცხვ. 23, 22; რჯლ. 33, 17) და მეფობის (დან. 7, 7. 20; 8, 3) სიმბოლოა; გამოცხადების წიგნის „შვიდი თვალი“ ზაქარია წინასწარმეტყველიდან არის აღებული: „უფლის შვიდი თვალია ესენი, მთელს ქვეყანას რომ ჭვრეტენ“ (ზაქ. 4, 10). იოანე ღვთისმეტყველი ღვთაებრივ თვისებებს ქრისტე-კრავს მიაკუთვნებს. რადგან „შვიდი თვალი“ უფლის ყოვლისმჭვრეტელობისა და ყველგანმყოფობის სახეა, ეს შვიდი თვალი ღვთის შვიდ სულ უიგივდება, რომლებიც მთელს დედამიწაზე არიან დაგზავნილები და რომელთაც ქრისტე-კრავი მართავს. საინტერესოა გამოცხადების წიგნის დეტალები კრავის თაყვანისცემის შესახებ (5, 8). ეს თაყვანისცემა ღმერთის თაყვანისცემის პარალელურად არის აგებული (4, 8-11) და ამგვარად ზეციური ლიტურგია აღესრულება. თაყვანისცემის ლოგიკურად მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენენ „ოცდაოთხი ხუცესი“, რომლებიც „ტახტზე მჯდომარის წინაშე დაემხნენ“ ისევე, როგორც ეს გამოცხადების წიგნის მეოთხე თავის ბოლოში ღმერთის შემთხვევაშია აღწერილი. საინტერესოა, რომ ამ შემთხვევაში მათ „ქნარები“ და „საკმევლით სავსე ოქროს თასები“ უკავიათ (5, 8). ეს საკმეველი წმინდანთა, ანუ ქრისტიანთა ლოცვებია. ეს სახე ძველი აღთქმიდან არის ცნობილი: „წარიმართოს ჩემი ლოცვა საკმევლად შენს წინაშე“ (ფსალ. 140, 2); ლოცვაში ანგელოზთა შუამდგომლობა იუდაური ტრადიციიდან მოდის (ტობ. 12, 12); ქრისტიანები ლოცვისას ზეციურ ლიტურგიაში მონაწილეობენ.

აღსანიშნავია, რომ ზეციურ ძალთა თაყვანისცემა ახალ გალობაშიც გვხვდება (გამოცხ. 5, 9-10). აქაც ვხედავთ ფსალმუნებზე ალუზიას, რომლებშიც უფლისადმი მიძღვნილ ახალ გალობაზეა საუბარი (ფსალ. 32, 3; 39, 4; 97, 1 და სხვ.); ესაია წინასწარმეტყველიც მოუწოდებდა: „უმღერეთ უფალს ახალი სიმღერა, მისი სადიდებელი ქვეყნის კიდეთაგან, ვინც ზღვაში დახვალთ და ყველამ, რაც მას ავსებს, კუნძულებო და მისთა მკვიდრნო!“ (ისაია. 42, 10). ეს არის ახალი გალობა ღმერთისადმი, რადგან მან თავისი ერი იხსნა; ეს ახალი გამოსვლაა. როგორც პირველი ხსნის, ძველი გამოსვლის დროს ისმოდა ქების საგალობელი, ასევე, ახალი გამოსვლისას ისმის ახალი. ეს ახალი საგალობელი ქრისტეს ეძღვნება, რომლითაც ახალი დრო დაიწყო და რომელიც „ახალ იერუსალიმში“ (3, 12; 21, 2), „ახალ მიწასა და ახალ ცაზე“ (21, 1) დასრულდება, როდესაც ღმერთი ყველაფერს განაახლებს (21, 5). გამოცხადების 14, 3 და 15, 3-ში კიდევ ერთხელ ისმის ახალი საგალობელი. აღნიშნულ საგალობლებში ქრისტეში ღმერთის ხსნა განიდიდება. ქების სიდიადესთან ერთად ასევე ფართოვდება მადიდებელთა წრე. აღურიცხავი ანგელოზი გალობდა კრავის საგალობელს, რაც დანიელის წიგნს შეიძლება შევადაროთ: „ათასის ათასნი ემსახურებოდნენ მას და ბევრის ბევრნი იდგნენ მის წინაშე. დაჯდა სამსჯავრო და გადაიშალა წიგნები“ (დან. 7, 10); იგალობება კრავის მეორე საგალობელი (გამოცხ. 5, 12), სადაც ის შვიდგზის იკურთხება. აქ ისევ ვხედავთ კურთხევის სისავსეს (ციფრი „შვიდის“ სახით), რაც კრავის ღვთაებრივ ღირსებაზე მიგვითითებს: „ღირს არს კრავი, მიიღოს ძალა და სიმდიდრე, სიბრძენ და სიმტკიცე, პატივი, დიდება და კურთხევა“. არა მხოლოდ არსებები, არამედ მთელი ქმნილება უერთდება ზეციურ გუნდს. ისმის მესამე გალობა, კრავისა და ღმერთისადმი (5, 13): „ტახტზე მჯდომარესა და კრავს კურთხევა და პატივი, დიდება და ძლიერება უკუნითი უკუნისამდე“. აქ ისევ გვახსენდება ესაიას წიგნის ქება (42, 10). ზღვაც კი, რომელიც ტრადიციულად სახიფათო სტიქიად ითვლება, კრავსა და ღმერთს ადიდებს. ღვთისმსახურება ორივეს მიმართ აღესრულება. ღვთის შემოქმედებისა და კრავის ცხონების საქმე ერთ საქმედ ერთიანდება. როდესაც ოთხი ცხოველი ამბობს „ამინ“ და ოცდაოთხი ხუცეის თაყვანისცემით ემხობა, მაშინ სრულდება ქების წრე, ანუ წრე იმ ლიტურგიისა, რომელიც გამოცხადების 4, 8-ში დაიწყო.

გამოცხადების წიგნში საუბარია ცხონებულთა სიმრავლეზე (7, 9-17), რომელიც უშუალოდ ტახტისა და კრავის წინაშე დგას, ანუ იქ, სადაც მანამდე მხოლოდ ოთხი ცხოველი და 24 ხუცესი და სხვა ანგელოზები იდგნენ. ეს ნიშნავს, რომ ახლა ცხონებულ ქრისტიანებს ღმერთთან (ტახტი) და ქრისტესთან (კრავი) მჭიდრო ურთიერთობა აკავშირებთ. მათ აცვიათ აღქმული თეთრი სამოსი (3, 5; 6, 11), რომელიც „კრავის სისხლით“ განსპეტაკდა (7, 14). აქ ნათლობისას მიღებული ცხონება იგულისხმება. პალმის ტოტები გამარჯვების სიმბოლოა (შეად. 1 მაკ. 13, 51; 2 მაკ. 10, 7). ისინი გამარჯვების საგალობელს გალობენ, რომელშიც თავიანთი ცხონებისათვის მადლს ღმერთსა და კრავს უხდიან. აქ ვხედავთ პარალელს ფსალმუნთან (3, 9): „უფლისგან არის ხსნა“ და იონა წინასწარმეტყველის წიგნთან (2, 10): „უფალთან არის ხსნა!“. აქ საუბარია არა რომელიღაც აბსტრაქტულ ხსნაზე, არამედ კონკრეტულ ესქატოლოგიურ ხსნაზე, რომელიც ღმერთისა და კრავისგანაა. ამ შემთხვევაში, როდესაც კრავისგან ცხონებაზე ვსაუბრობთ, უნდა ითქვას, რომ თავად სახელი ქრისტესი – იესო – ცხონების ეტიმოლოგიას ატარებს და ამ სახელის მატარებლის ღვთაებრივ არსს გვიჩვენებს. იესო ქრისტე სამყაროს მაცხოვარია, რადგან თავად სახელი „იესო“, რომელიც არის ებრაული ישוע -ს ბერძნული ფორმა – Ἰησοῦς (გამოითქმის – იეშუა), არის ებრაული „იეჰოშუას“ (יהושוע ) შემოკლებული ფორმა და შედგება „იეჰოვა“ და „შუა“ ფუძეებისგან, რაც „ხსნას“ ნიშნავს და ეს არის განკაცებული ღმერთი-ლოგოსის სახელი (იოანე. 1, 1; 1, 14 და ა.შ.). იოანეს სახარებაში ვკითხულობთ (1, 1-4), რომ ქრისტე, როგორც ღმერთი ცხოვრების მომცემელია, ამიტომ იგი არის მეფეთა მეფე და უფალთა უფალი (გამოცხ. 19, 15-16). ქრისტე მამასთან ერთად მეფობს, როგორც მეფე და უფალი: „ქვეყნის სამეფო ჩვენი უფლისა და მისი ქრისტეს სამეფო გახდა, და იმეფებს უკუნითი უკუნისამდე“ (გამოცხ. 11, 15), ანუ ეს მამისა და ძის ერთიანი სასუფეველია, რომელსაც აღსასრული არ ექნება, როგორც ნათქვამია დანიელ წინასწარმეტყველის წიგნში (7, 14). საინტერესოა, რომ აქ მხოლობით რიცხვში წერია, „იმეფებს უკუნითი უკუნისამდე“, ანუ, ზმნა „მეფობა“ (βασιλεύσει) მხოლობით რიცხვშია, მიუხედავად იმისა, რომ ქვემდებარე ორია: უფალი ღმერთი და ქრისტე. ეს არ არის გრამატიკული შეცდომა, არამედ იმის მინიშნებაა, რომ ღმერთი და ქრისტე ღვთაებრივ ერთობას შეადგენენ. ეს ერთობა ახალი აღთქმის მრავალ სხვა ტექსტშიც ჩანს, სადაც მოციქულები საღვთისმეტყველო აზრებს გრამატიკის მეშვეობით გამოხატავენ. ქრისტე მამასთან ერთად მეუფებს და ტახტს იყოფს მასთან; ეს არის მამისა და ძის ერთიანი სასუფეველი და პირდაპირ შეესაბამება პავლე მოციქულის მოწმობას (ეფეს. 5, 5), სადაც ქრისტესა და ღმერთის სუფევაზე მხოლობით რიცხვშია საუბარი (βασιλεία̨ του̃ Χριστου̃ καὶ θεου̃). ეს არის მამისა და ძის მეუფების სამოციქულო გაგება, რომელსაც კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესია დღემდე ინახავს. ზუსტად ამ ესქატოლოგიურ სასუფეველზე საუბრობს ქრისტე: „და როდესაც მოვა ძე კაცისა თავისი დიდებით და ყველა წმიდა ანგელოზი მასთან ერთად, მაშინ დაჯდება იგი თავისი დიდების ტახტზე“ (მათე. 25, 31).

აღსანიშნავია, რომ კრავის სახელი და „მისი მამის სახელი“ მორწმუნე ქრისტიანებს „შუბლთა ზედა მათთა აწერიათ“ (გამოცხ. 14, 1), ანუ მართალნი მამისა და ძის (რომელთაც თანაბარი პატივი აქვთ და საღვთო ტახტზე მსხდომარენი არიან; აღმოსავლეთში ტახტი ძალაუფლების სიმბლოოა) სახელს ატარებენ. გამოცხ. 14, 1-ის სახელის შესახებ უნდა ითქვას, რომ მამას და ძეს ერთი სახელი აქვთ; ის ერთ სახელად გაიგება, რადგან „სახელითა“ (ანუ ერთ სახელით) უბრძანებს ქრისტე თავის მოწაფეებს ახლადმოქცეულთა მონათვლას: „მაშ წადით, მოიმოწაფეთ ყოველი ერი და ნათელი ეცით მათ სახელითა მამისათა და ძისათა და სულისა წმიდისათა“ (მათე. 28, 19). აქ კვლავ ვხედავთ მოციქულთა მიერ ბერძნული გრამატიკის გააზრებას სამი ღვთაებრივი პირის ერთობის მიმართებაში. გამოცხ. 14, 1 და მათე. 28, 19 გვაძლევს ნათლობის წესისა და ფორმულის ალუზიას.

გამოცხადების წიგნის თანახმად მართალნი „ღმერთისა და ქრისტეს მღვდლები იქნებიან და იმეფებენ მასთან ათას წელს“ (20, 5). მოციქული ისევ გვთავაზობს მამისა და ძის ერთიანი სუფევის ცალსახა გაგებას, რაც მორწმუნე და მართალი ქრისტიანების მღვდლობის მიზანია. სიცოცხლის წყლის სპეტაკი მდინარე კი „ღმერთისა და კრავის ტახტიდან“ გამოვა (გამოცხ. 22, 1), ახალ იერუსალემში კი „ღმერთისა და კრავის ტახტი იდგება და მისი მონები ემსახურებიან მას“ (გამოცხ. 22, 3). აქაც მამისა და ძის ერთ ტახტზე ბრძანებას ვხედავთ. მოციქულის ტახტს, შვიდ თვალს, რქების სიმბოლიკას იყენებს და სიმბოლიკის ენა მოციქულისთვის მამისა და ძის ღვთაებრივი ერთობის გამოხატვის საშუალებაა. ამ მხრივ გასაგებია, რომ „ტაძარიც“, რომელიც მოციქულს ახალ იერუსალიმში არ უნახია, ღვთაებრიობის სიმბოლოა, რადგან მართალი კაცობრიობის განახლებულ ცხოვრებაში ტაძარს მამისა და ძის ღვთაებრივი პიროვნება ჩაანაცვლებს: „ტაძარი კი ვერ ვიხილე მასში, რადგანაც მისი ტაძარი ყოვლისმპყრობელი ღმერთია და კრავი“ (გამოცხ. 21, 22). აქ ცხადი ხდება, რომ ტაძარში ღმერთს სცემენ თაყვანს, მაგრამ ახალ იერუსალიმში ტაძარი თავად მამა და ძე-კრავი იქნება, რომელსაც საღვთო თაყვანისცემას აღუვლენენ. ახალ იერუსალიმს „არც მზე სჭირდება მანათობლად და არც მთვარე, რადგანაც ღვთის დიდებამ გაანათა იგი, ხოლო მისი სანთელი არის კრავი“ (21, 23). „ღვთის დიდება“ იგივეა, რაც „დიდების უფალი“, ხოლო დიდების უფალი ქრისტეა, რაზეც ჩვენს ერთ-ერთ წინა სტატიაში ვწერდით [2]. აქაც ვხედავთ მამისა და ძე-კრავის ერთიან მოქმედებას ახალი იერუსალიმის განათებაში ღვთის მადლის ნათლით. ამავე ერთიან მოქმედებას მოციქული სახარების დასაწყისშიც გვიჩვენებს, როდესაც მამისა და ლოგოსის ერთ ქმედებაზე მიგვითითებს, როდესაც მამისა და ლოგოსის შეთანხმებულ ქმედებაზე საუბრობს (იოანე. 1, 1-3).

ქრისტეს თაყვანს სცემდნენ მიწიერ ცხოვრებაშიც და თაყვნას სცემენ ახალი იერუსალიმის ესქატოლოგიურ პერსპექტივაშიც, რადგან იგი არის „ამინი“, რომელიც განსაზღვრული არტიკლით წერია „ὁ ἀμήν“ (გამოცხ. 3, 14). ძველი აღთქმიდანაც ცნობილია, რომ ღმერთი არის „ამინ“ და იგი არის – ჭეშმარიტების ღმერთი – „θεὸν τὸν ἀληθινόν“ (ესაია. 65, 16), როგორც ქრისტე ამბობს თავის თავზე: „მე ვარ გზა, ჭეშმარიტება (ἡ ἀλήθεια) და სიცოცხლე“ (იოანე. 14, 6), რადგან ქრისტე-კრავი, როგორც მისი ყოვლისმპყრობელი მამა (გამოცხ. 1, 8) არის ალფა და ომეგა, პირველი და უკანასკნელი (გამოცხ. 1, 10; 22, 13; ესაია. 44, 6).